Toen Jezus van Nazaret het in zijn Bergrede had over de aanwezigheid in de wereld, gebruikte hij twee metaforen: zout en licht. Een uitdagende en uitnodigende opdracht – vooral ook in onze dagen – om zout en licht voor de samenleving te zijn. Je zou dus denken dat christenen vol enthousiasme smaak geven aan het maatschappelijk debat en een verhelderend licht laten schijnen over de toestand in de wereld. Helaas! Wat zien we meer en meer? Een zich opsluiten in de krimpende eigen kring, alsof Pinksteren nooit heeft plaatsgevonden.
Door: Denis Hendrickx o.praem.
Men houdt zich gedeisd, ook als er een rechts-radicaal kabinet aantreedt. Is er angst om niet ernstig genomen te worden? Is er dan geen plicht om hoop te bieden tegen de moedeloosheid? Net voor en tijdens de afgelopen vakantieperiode waren er enkele gebeurtenissen die mijn aandacht trokken. Van de hand van de Vlaamse kerkjurist Rik Torfs verscheen een bijzonder boek: Het Vaticaan, achter de schermen van de kerk. Paus Franciscus bracht een gevoelen naar buiten dat de democratie niet in goede gezondheid verkeert en het werkdocument voor de volgende stap in het synodaal proces – de oktoberbijeenkomst in Rome – werd gepubliceerd.
Over democratie gesproken
In een slottoespraak aan het einde van de Italiaanse Sociale week hield onze paus zijn gehoor voor, dat democratie een zaak is van liefde en participatie van allen. “Het christendom heeft bijgedragen aan de culturele en sociale ontwikkeling van Europa. Vandaag zouden de principes van de katholieke sociale leer opnieuw de dialoog kunnen bevorderen tussen politieke instellingen en de civiele samenleving.” De paus hekelde “vormen van welzijn die de waardigheid van mensen niet erkennen.” Achter dit afstand nemen van de sociale werkelijkheid ligt een houding van “onverschilligheid, een kankergezwel van de democratie, een onvermogen om te participeren.” Tegenover de ziekte van deze tijd, plaatste Franciscus de creativiteit om ‘harten te genezen’. En om allen te laten participeren. Hij noemde in het bijzonder ondernemers die mensen met een beperking tewerkstellen, werknemers die afzien van hun rechten om het ontslag van anderen te voorkomen en duurzame energie-initiatieven die integrale ecologie bevorderen en zorgen voor gezinnen in energiearmoede.
Tegenover ogenschijnlijk gemakkelijke oplossingen en het terugvallen op de eigen clan, stelde de paus het “gepassioneerd zijn over het algemeen belang. Democratie is geen lege doos, maar is gekoppeld aan de waarden van de persoon, van broederschap en van integrale ecologie. Daarom moeten we collectieve dromen blijven koesteren. Een democratie met een genezen hart blijft dromen voor de toekomst cultiveren, brengt deze in het spel en roept op tot persoonlijke en gemeenschapsbetrokkenheid. Wees niet bang om te dromen van de toekomst”, zo eindigt deze indringende boodschap.
Verder in het synodaal proces
Begin juli is het werkdocument naar buiten gebracht dat de basis moet vormen voor de gesprekken tijdens de tweede sessie van de synode over synodaliteit. Deze samenkomst zal plaatsvinden van 2 tot 27 oktober in Rome. De agenda is een analyse van allerlei reacties uit bisdommen en religieuze gemeenschappen over het slotdocument van de eerste sessie in oktober van het vorige jaar. De Nederlandse bisschoppen en de Konferentie van in Nederland gevestigde religieuzen (KNR) hebben hun reacties ook doorgegeven.
Bijzonder was zeker het antwoord van de Belgische bisschoppen. Zij hielden een moedig pleidooi voor decentralisatie, zodat het vrouwelijk diaconaat en gehuwde priesters mogelijk zouden worden in regio’s die daarom vragen. Het nu verschenen werkdocument benoemt een aantal duidelijke thema’s. Er moet gesproken worden over gelijkwaardigheid van man en vrouw, over nieuwe ambten, over transparantie, verantwoordingsplicht en vormen van evaluatie. Kortom: een aantal hete hangijzers mogen niet onbesproken blijven.
Het synodaal proces dat enkele jaren geleden is gestart, blijft van bijzondere betekenis, al moet er nog hard aan getrokken worden om deze vorm van overleg en betrokkenheid in brede lagen van de gelkoofsgemeenschappen te laten landen. Een nadrukkelijke opdracht ook en vooral voor pastores die jammer genoeg lang niet allemaal enthousiast zijn. Uit heel veel blijkt dat er veel meer diepgang en dynamiek in het hele proces zit dan aanvankelijk was verwacht. Bisschoppen, leken en mensen met allerlei charisma’s en roepingen zijn samen op weg gegaan en wisselen met elkaar uit op basis van grote gelijkwaardigheid.
Het is alles bij elkaar een huzarenstuk, een vreugdevolle ervaring die laat zien dat het mogelijk is om één te zijn in verscheidenheid. We mogen zeker nu al concluderen dat het synodale proces vruchten heeft voortgebracht: bekering, vrijuit spreken, het ter discussie durven stellen van tradities en gewoonten, openheid voor lokale culturen, grotere participatie van vrouwen, jongeren en gemarginaliseerde groepen.
Veel aandacht wordt in het nieuwe werkdocument gegeven aan transparantie en verantwoordingsplicht. Ze zijn van groot belang voor het bevorderen van het wederzijdse vertrouwen dat nodig is om samen op te trekken en medeverantwoordelijkheid uit te oefenen voor de gemeenschappelijke zending. Het werkdocument benadrukt dat die vraag naar transparantie komt door het verlies van geloofwaardigheid door financiële schandalen en, meer nog, seksueel (en ander) misbruik. Structuren en vormen van regelmatige evaluatie van de manier waarop allerlei soorten ambtelijke verantwoordelijkheden worden uitgeoefend zijn dan ook noodzakelijk. Het net verschenen document besluit met de uitnodiging om de reis voort te zetten als ‘pelgrims van hoop’ en daarbinnen de oecumene en de interreligieuze en culturele dialoog zeker ook een plaats te bieden.
Het Vaticaan in beeld
Genietend van de zon in de Franse regio van de Drôme heb ik het recente boek van Rik Torfs gelezen. Al snel bleek dat de titel een beetje misleidend was. Je verwacht een inkijk in de organisatie en de structuren van het Vaticaan. Maar de auteur zoekt het veel ruimer dan dat en het werkte erg verrijkend voor mijn kijk op een aantal aspecten van geestelijk en kerkelijk leven. Het viel mij op dat veel thema’s waarvan ook ik dacht dat ze westers of Europees zijn – zoals de rol van de vrouw, het celibaat, seksualiteit en voorbehoedsmiddelen – ook leven in Latijns-Amerika en Azië.
De auteur stelt wat vragen bij het soms wat autoritaire gedrag van paus Franciscus. Maar is het niet zo dat als je de curie wilt hervormen, je er niet aan ontkomt om soms autoritair te werk te gaan? Franciscus neemt de touwtjes in handen en laat zich niet inkapselen door een kleine entourage. Als je een bedrijf wil hervormen moet je er rekening mee houden dat een deel van het personeel niet mee wil, opstapt of ontslagen moet worden omdat het dwarsligt. Dat is in de kerk niet anders, dus ook de paus moet het doen.
Het boek gaat zeker niet alleen over het instituut, maar ook over het geloof. De informanten van Torfs zijn het er over eens dat kerk en geloof geen gelijke grootheden zijn. Het instituut is ondergeschikt aan de inspiratie. Het geloof is het belangrijkst, niet de kerkstructuren of de ethische regeltjes. Uitvoerig komt Thomas Halik aan het woord. Hij behoort tot de belangrijkste katholieke denkers van dit moment. Hij heeft een ruime opvatting over wat geloof is of kan zijn. “Het is niet defensief, niet iets waar mensen zich met neergeslagen blik voor moeten verantwoorden.” Hij pleit voor kerkhervormingen en ziet het instituut als een huis met vele kamers waarin ruimte is voor pluralisme. Bij Halik biedt de kerk ruimte voor veel vormen van geloof en twijfel. “Het instituut”, zo stelt hij, “dient om ruimte te scheppen om honderd bloemen te laten bloeien.” Met zijn beschouwing slaagt hij erin, de al te enge band tussen geloof en kerk, die verstikkend kan werken, om te smeden tot een bevrijdende, veel relativering duldende relatie. Ik heb het boek ervaren als een welkome bijdrage om mijn gedachten en gevoelens te ordenen en bij de tijd te houden.
Denis Hendrickx o.praem. was van januari 2013 tot en met augustus 2014 abt van de Abdij van Berne.
Bent u door het lezen van dit artikel, dat eerder werd geplaatst in BERNE (herfst 2024), geïnteresseerd geraakt in BERNE, vraag dan een abonnement aan bij: secretariaat@abdijvanberne.nl. Of bij het secretariaat van de Abdij van Berne, Abdijstraat 49, 5473 AD in Heeswijk. Losse exemplaren vindt u ook in de abdijwinkel van Berne, priorij de Essenburgh/Sint Catharinadal en in de verschillende parochies van de Norbertijnen.
