Als het op zegenen aankomt

Halverwege de maand maart heeft de Congregatie voor de Geloofsleer in Rome antwoorden geformuleerd als vervolg op de in 2015 gehouden synode over huwelijk en gezin. Uitermate teleurstellend nu blijkt dat homoseksuele relaties nog altijd niet kunnen worden gezegend. En de teleurstelling was extra groot, omdat uit berichtgeving bij verschijnen werd aangegeven dat paus Franciscus aan dit besluit blijkbaar zijn zegen gegeven zou hebben. De geruchten worden echter steeds veelvuldiger dat dit niet het geval zou zijn. Het besluit ontlokte in ieder geval bij Trouw-redacteur Stijn Fens de opmerking: “Een priester mag dus wel een Kia Picanto zegenen (zelfs al is het een oude diesel), maar geen homostel”.

Door: Denis Hendrickx o.praem.

Met Franciscus in de wereld
Het valt telkens weer opnieuw op hoe paus Franciscus er systematisch voor kiest om met de Kerk aanwezig te zijn in de wereld, liever dan het katholicisme te beperken tot louter religieuze en liturgische aangelegenheden. Je zou bijna mogen en kunnen concluderen dat – welk thema de wereld ook beroert – de stem van de paus altijd hoorbaar is. Dat was goed te merken in bijvoorbeeld de toespraak voorafgaande aan de zegen Urbi et Orbi op paasmorgen. Het is opmerkelijk dat uitgerekend een kerkleider een baken van moreel gezag is in een uitgesproken seculiere westerse wereld. Keer op keer plaats de paus zich in de frontlinie van het maatschappelijke debat.

Neem nu de coronacrisis, wereldwijd de meest overheersende kwestie van deze tijd! De paus kiest ervoor zich niet de knowhow van een viroloog of vaccinoloog aan te meten, maar de wereld aan te sporen zich van zijn nobelste kant te tonen. In een vraaggesprek op een Italiaanse televisiezender roept hij leiders wereldwijd op hun ‘ik’ toch in ieder geval tijdelijk opzij te schuiven en ondubbelzinnig te kiezen voor meer ‘wij’. Hij wijst politici erop dat dit niet het moment is om onderling te concurreren of aan eerstvolgende verkiezingen te denken, maar om eensgezind te strijden tegen het coronavirus. Misschien doelde hij ook wel op onze parlementsverkiezingen van medio maart! En hij stond ook in zijn paasboodschap nadrukkelijk stil bij de diverse brandhaarden in de wereld, die gerechtigheid en vrede op het spel zetten en waarachtig samenleven bedreigen. “Eenheid is superieur aan conflict”, beklemtoont de paus.

Ook over vaccinatie klinkt paus Franciscus ondubbelzinnig: “Ik geloof dat ethisch gezien iedereen zou moeten kiezen voor het vaccin. Dat is een ethische keuze, omdat je anders gokt met je gezondheid en je leven, maar ook met het leven van anderen. Dat is een oproep waarachter wij ons graag scharen. Doe het voor jezelf, maar doe het ook voor anderen.

Het coronavirus is een collectieve bedreiging die we enkel overwinnen als we eendrachtig en solidair zijn”. Niet voor niets deed de paus in zijn paasboodschap een dringend beroep om de vaccins eerlijk te verdelen en de minderbedeelden in de wereld ook nu weer niet het slachtoffer te
laten zijn.

Een ander voorbeeld? Na de bestorming van het Capitool – het Amerikaanse parlement – vlak voor de inauguratie van de nieuwgekozen president Biden, sprak de paus scherp en helder: “Ik herhaal dat geweld altijd zelfvernietigend is. Niets wordt gewonnen door geweld en zoveel gaat verloren”. Opmerkelijk genoeg bestempelde hij de geweldplegers als “groepen die niet goed geïntegreerd zijn in de samenleving”. Integratie eisen we doorgaans van migranten, maar de paus wijst ons erop dat we zelf ook moeten integreren in de wereld om ons heen. Een prikkelende gedachte die aanzet tot zelfreflectie!

Tegelijk deinst de paus er niet voor terug om zichzelf en de Kerk kritisch te bevragen. Zo verandert hij het kerkelijk recht opdat ook vrouwen kunnen worden aangesteld tot lector of acoliet. Menigeen zal hierbij opmerken, dat het toch een wat vreemd gevoel oproept omdat vrouwen in onze streken al tientallen jaren dergelijke functies uitoefenen. En het klopt ook dat vrouwen al sinds 1983 dergelijke taken kunnen uitoefenen, maar ze kunnen nu ook formeel in deze lekenambten worden aangesteld.

Het pikante is wel dat dit vereisten zijn voor een wijding tot diaken. Het is dan ook momenteel een wat speculatieve bedenking, maar het is bekend dat paus Franciscus zelden iets toevallig doet. Hoe dan ook is het belangrijk dat de Kerk beseft hoe fundamenteel de emancipatie van de vrouw is. Dat vrouwen in de seculiere wereld gelijke kansen en rechten hebben als mannen is geen modieus verschijnsel, maar een structurele en rechtvaardige evolutie die onomkeerbaar is. Waarom zouden we in de vrouwenstrijd niet de werking van de Geest kunnen zien?

De weg die paus Franciscus wijst is moedig en juist. De Katholieke Kerk bestaat niet voor zichzelf. Ze maakt haar missie pas waar wanneer ze helder en geëngageerd aanwezig is in de samenleving. We moeten als christenen niet bang zijn onze stem te laten horen, zowel in kerkelijke als maatschappelijke kwesties. Met het evangelie en de christelijke waarden als kompas zijn we geroepen de Kerk en de wereld mee vorm te geven. Zwijgend de andere kant uitkijken brengt het Rijk Gods niet dichterbij. Zoals alle christenen in elk tijdperk worden ook wij uitgenodigd om met twee voeten in de wereld te staan en er Gods stempel op te drukken.

De Vaticaanse verklaring over zegenen
De verklaring van het Vaticaan dat het zegenen van homohuwelijken niet is toegestaan is eerlijk gesteld niet helemaal als een verrassing gekomen. Alleen: er was toch een zekere hoop op enige kentering van de standpunten. Het frustrerende is dat de paus op allerlei informele momenten een andere toon heeft gezet.

Het had er toch veel weg van, zeker toen een aantal jaren geleden meer ruimte aanwezig bleek te zijn door een opmerking van paus Franciscus. Hij zei toen dat ook homorelaties bescherming verdienen van de overheid. Daarmee suggereerde paus Franciscus dat zegenen ook aan de orde kon zijn. Het frustrerende is dus dat de paus op allerlei informele momenten een andere toon heeft gezet. Zo zegt hij onder meer tegen een mannenpaar met kinderen dat ze hun kinderen in de eigen kerk kunnen laten dopen. En vervolgens komt er dan een officieel document van de Kerk dat van een heel andere orde is. Het is maar de vraag of je uit de recente stellingname de conclusie kunt trekken dat de paus toch wat minder tolerant zou staan dan vaak wordt gedacht tegenover homorelaties. Hij heeft de kerkelijke leer op dit punt nooit ter discussie gesteld, maar mijn gevoel zegt dat hij toch ruimer denkt. Ik ontkom niet aan de indruk dat hij als het ware de grond aan het bewerken is om verandering en ruimte te creëren, maar dat die ruimte er in de hoofdregionen van het Vaticaan nog niet is.

Je kunt je de vraag stellen waar die ruimte er in de Kerk wel is. Binnen de bisschoppenconferentie van met name Duitsland wordt heel openlijk over dit thema gediscussieerd. Bisschoppen daar geven aan dat dit niet langer op deze manier kan. De tijden zijn immers sterk veranderd. Er wordt nu toch immers anders aangekeken tegen seksualiteit, liefdesrelaties en gezinsvorming dan vroeger. Als mensen een zegen voor elkaar zijn in het leven, dan zou je dat als Kerk toch moeten erkennen. Of wat grof gesteld: ga je uit van de oude traditie of van het geleefde leven? De Belgische bisschoppen hebben al heel snel na het verschijnen van de verklaring van de Romeinse Congregatie laten weten dat zij beseffen dat dit standpunt bij veel homoseksuele gelovigen, hun ouders en grootouders, hun familie en vrienden bijzonder pijnlijk overkomt. Bisschop Johan Bonny van Antwerpen had geen goed woord over voor het standpunt van het Vaticaan, dat hij in een interview ‘simplistisch’ noemde. Hij ging zelfs zo ver dat hij in een opiniestuk zijn verontschuldigingen aanbood “Ik wil mij verontschuldigen tegenover allen voor wie dit pijnlijk en onbegrijpelijk is: gelovige en katholieke geëngageerde homoparen, ouders en grootouders van homoparen, pastorale medewerkers en begeleiders van homoparen”, aldus monseigneur Bonny. “Hun pijn om de Kerk is vandaag de mijne”.

Vanuit de Nederlandse bisschoppenconferentie bleef het stil. Zij reageerde enkel met een verklaring waarin ze niet méér deed dan het standpunt van de Congregatie voor de Geloofsleer in verkorte vorm herhalen. En verder verwezen zij naar het Engelstalige document, want een Nederlandse versie was nog in voorbereiding.

De klok lijkt nu weer jaren teruggedraaid te zijn, want de pastorale praktijk kent in een aantal landen al de kerkelijke zegening van dit soort verbintenissen. Voor de mensen die het betreft is dit buitengewoon pijnlijk, zo laat ook de Mariënburgvereniging weten. Waar de Kerk aan de ene kant zegt dat homoseksuelen met respect, medeleven en teergevoeligheid behandeld dienen te worden, maait zij aan de andere kant deze personen de grond onder hun voeten weg door homoseksualiteit te bestempelen als ‘tegennatuurlijk’.

Ik ervaar het Romeinse standpunt als een stap terug welke zeker niet alleen voor de betrokkenen buitengewoon pijnlijk is. Daar waar zoveel geledingen binnen onze Nederlandse samenleving – geloofsgemeenschappen, maatschappelijke organisaties en politiek – elkaar nadrukkelijker vinden, kan de pijnlijke verklaring uit Rome olie op het vuur zijn voor groeiende homohaat welke immers jammer genoeg nog steeds aanwezig is in onze samenleving.

Ik vind dat ik mensen van hetzelfde geslacht Gods zegen over hun leven bij en met elkaar niet kan en mag onthouden.

Denis Hendrickx o.praem. is abt van de Abdij van Berne

Bent u door het lezen van dit artikel, dat eerder werd geplaatst in BERNE (zomer 2021), geïnteresseerd geraakt in BERNE, vraag dan een abonnement aan bij: secretariaat@abdijvanberne.nl. Of bij het secretariaat van de Abdij van Berne, Abdijstraat 49, 5473 AD in Heeswijk. Losse exemplaren vindt u ook in boek- en abdijwinkel van Berne Media/in de Abdij van Berne in Heeswijk-Dinther/Tilburg/priorij De Essenburgh/Sint-Catharinadal en in de verschillende parochies van de Norbertijnen.