Werken aan toekomst

Op 25 en 26 april werd in de Abdij van Berne te Heeswijk-Dinther een bijzondere bijeenkomst gehouden. Alle norbertijnen van Berne, de zusters van Mariëngaard en de participanten van de gemeenschappen waren twee dagen bij elkaar in een zogenoemd canoniekapittel: het hoogste bestuursorgaan van de norbertijnen van Berne. Jaarlijks vindt in oktober zo een meerdaagse bijeenkomst plaats en dat zal ook dit jaar gebeuren. De april-bijeenkomst was een extra gebeuren omdat er belangrijke besluiten genomen moesten worden en omdat de oktober-bijeenkomst van 2021 op het laatste moment geannuleerd moest worden vanwege corona.

Door: Denis Hendrickx o.praem. | Foto boven: Ramon Mangold – foto waterput en HJ Hoefman onder: Cobi Voskuilen

Vijf jaren van voorbereiding
In 2017 is de abdijgemeenschap gestart met een bezinningsproces van herbronning en heroriëntatie. Ingegeven door de wens om van betekenis te blijven, ondanks de krimpende religieuze gemeenschap. Toekomst gaat ons immers aan het hart en vanuit de norbertijner spiritualiteit willen de mensen van Berne een bijdrage blijven leveren aan de grotere gemeenschap. Als belangrijkste opgave gold vanaf de start van het bezinningsproces om nieuwe vormen te vinden die aansluiten bij de noden en vraagstukken van deze tijd. Hoe kunnen op de eeuwenoude stam van de norbertijner traditie nieuwe loten worden geënt die toekomstbestendig zijn?

In de afgelopen jaren is gezocht naar een passend grondbeeld, dat in de kern omschrijft wat de abdij wil zijn. Een grondbeeld moet krachtig zijn in zijn eenvoud, tot de verbeelding spreken en een spirituele duiding hebben. ‘Berne als bron’, dat is hoe veel mensen de abdij ervaren. En wat zoeken zij bij deze bron? Stilte, een luisterend oor, inspiratie, betekenis, et cetera.

‘Berne als bron van betekenis’ is een bruikbaar en sprekend grondbeeld gebleken. Dit grondbeeld laat zich makkelijk vullen met verhalen uit het heden en verleden. De Abdij van Berne kent een roemruchtige historie. Van de oorspronkelijke abdij in het buurtschap Bern is vrijwel niets bewaard gebleven. Naast het brouwershuis is alleen de oude waterput van de ondergang gered. Midden in een weiland vinden we nog steeds de waterput die in het verre verleden van levensbelang was voor de abdij. Dat juist de put de tand des tijds heeft doorstaan is symbolisch; alle normen mogen dan uiteindelijk verdwijnen, vergaan of vernietigd worden: de bron blijft bestaan!

Waterbronnen nemen in veel spirituele tradities een belangrijke plaats in. Een heilige bron is een plaats waar letterlijk en figuurlijk levenswater stroomt. Er vinden bijzondere ontmoetingen plaats. Mensen doen inspirerende ervaringen en nieuwe inzichten op. Ze putten kracht uit de bron om met hernieuwde energie hun weg te vervolgen. Elk mens heeft bronnen nodig, maar tegelijkertijd kan iedereen voor de ander een bron van inspiratie en steun zijn. Overal en altijd. Een boeiend bronverhaal dat daarbij kan inspireren is het verhaal waarin Jezus in een ongewoon gesprek is met een Samaritaanse vrouw bij de Jakobsbron (Johannes 4).

De wapenspreuk ‘Berna ut Lucerna’ verwoordt kernachtig de missie van de abdij: ze wil een bron van betekenis zijn. Wil deze bron bruisend en levend blijven, dan geldt als essentiële voorwaarde dat deze goed onderhouden wordt vanuit de ‘vita mixta’-gedachte. De abdijgemeenschap zal haar bron moeten voeden en vullen door zorg te dragen voor het contemplatieve samenzijn. Daarnaast is de religieuze gemeenschap geworteld in de omringende samenleving. De betrokkenheid bij de wezenlijke vragen die mensen, groepen en organisaties aan het hart gaan, staat daarbij centraal. Het is de oproep van stichter Norbertus om het bezinnende bestaan binnen de kloostergemeenschap te combineren met een actieve betrokkenheid bij de samenleving.

Met welk ambitieniveau de toekomstplannen uiteindelijk ook vormgegeven zullen kunnen en moeten worden, deze fundamentele onderliggende missie van de abdij blijft ongewijzigd. Het vraagt van de abdijgemeenschap een gezonde balans tussen actie en contemplatie, tussen hart en handen

Inspiratiebronnen voor morgen
Sinds de start van het met elkaar nadenken over leef- en werkmogelijkheden voor morgen zijn verschillende initiatieven van de grond gekomen. Een jongerencollectief, bedoeld als platform voor jonge zinzoekers. Zo is in de afgelopen twee jaar aan jonge mensen inspiratie geboden door bijvoorbeeld een podcastreeks, het maken van levenselixers tijdens Allezielen (een grote manifestatie op het abdijterrein aan de vooravond van Allerzielen) en een fotowedstrijd. De afgelopen periode heeft laten zien dat het jongerencollectief wortel schiet en groeipotentie heeft. Van toekomst van het jongerenwerk kan echter alleen maar echt sprake zijn als het daadwerkelijk verankerd kan worden in de abdijorganisatie. Geen eenvoudige opdracht, maar het kapittel heeft wel besloten serieus naar mogelijkheden te gaan kijken.

Een tweede richting is ingeslagen door samen met andere partners te bouwen aan een platform voor de ‘transformatieve dialoog’. Er staan daarbij twee actuele maatschappelijke thema’s centraal, die sterk verbonden zijn met de norbertijner traditie: landbouwvernieuwing en nieuwe economie. Rond beide thema’s zijn dialooggroepen georganiseerd en de eerste uitkomsten zijn zeer bemoedigend. Uiteenlopende mensen en organisaties hebben signalen afgegeven dat de abdij als ontmoetingsplek een grote meerwaarde heeft en dat de spirituele inbedding – met onder andere de vita mixta – hen inspireert.

Denken aan en spreken van een transformatieve dialoog levert twee schijnbaar tegengestelde bewegingen op die uiteindelijk twee kanten van dezelfde medaille zijn: actie en contemplatie. In plaats van een ‘debat over plannen en oplossingen’ willen we een ‘transformatieve dialoog’ tot stand brengen die ruimte en tijd biedt om te luisteren, te verdiepen wat gehoord wordt, te evalueren en te onderscheiden, en tenslotte beslissende actie te ondernemen. De deelnemers mogen dan wel verschillende belangen vertegenwoordigen, door hun actieve (en contemplatieve) deelname aan de dialoog dragen zij uiteindelijk bij tót en delen zij ín een vruchtbare oplossing van de uitdagingen.

Paus Franciscus roept in zijn encycliek Laudato Si nadrukkelijk op tot een dialoog: “Ik nodig dringend uit tot een nieuwe dialoog over hoe wij de toekomst van onze planeet vormgeven. Wij hebben een gesprek nodig dat ons allen samenbrengt, omdat de uitdaging van de ecologische situatie waarmee wij te maken hebben en de menselijke wortels daarvan ons allen interesseren en verontrusten (…). Wij allen, als werktuigen van God, kunnen meewerken aan het behoud van de schepping, ieder vanuit zijn of haar cultuur, ervaring, initiatieven en bekwaamheden”.

Bijgestelde plannen
In mei 2019 lag een indrukwekkend plan op tafel dat voor de gemeente Bernheze en de provincie Noord-Brabant aanleiding was om projectsubsidie in het vooruitzicht te stellen om verschillende onderdelen uit te werken. In de afgelopen jaren zijn enkele onderdelen met succes gerealiseerd. Het oudste drukkerijgebouw heeft een grondige renovatie ondergaan en biedt sinds juli van het vorige jaar onderdak aan het Provinciale Bodemvondstendepot. Waar gedurende bijna vijf jaar een veertiental vluchtelingen hun tijdelijke woonplaats vonden, zijn nu twaalf wooneenheden gerealiseerd voor 24-uurs opvang van mensen met autisme. Binnen het hoofdgebouw van het grote abdijcomplex hebben de gastenkamers een grondige opknapbeurt gekregen en is de capaciteit voor gastenontvangst uitgebreid. De abdij heeft een aantrekkelijke nieuwe website gekregen en een nieuwe vriendenstichting is opgericht.

Maar met name corona heeft er voor gezorgd dat diverse planonderdelen van 2019 moesten worden bijgesteld en zelfs dienden te worden herzien. De directe (financiële) impact van corona heeft de abdij duidelijk gevoeld, zoals in vieringen, gastenwerk, terugloop in bezoekers van de abdijwinkel en het proeflokaal, achterwege blijven van dividenduitkeringen door Berne Media, et cetera. Ook voor de langere termijn zijn de (financiële) gevolgen groot, want de pandemie heeft de kwetsbaarheid van enkele bouwstenen blootgelegd.

Het bijgestelde plan van 2019 – nu genoemd ontwikkelingsperspectief 2.0 – is het resultaat van en zoektocht naar een gezondere toekomstige exploitatie door aanvullende inkomstenbronnen aan te boren. In dat licht is het plan gegroeid om achter de huidige abdijwinkel en het proeflokaal van Berne Abdijbier woonmogelijkheden te realiseren.

Ook achter op het abdijterrein zou aan woonvoorzieningen gedacht kunnen worden. Daarnaast is heel serieus gesleuteld aan het toekomstige gebruik – en vooral ook beheer – van het abdijhuis. Twee opties zijn uitgewerkt: wonen of werken en confereren. Daarnaast zou een combinatie van de beide functies ook nog tot de mogelijkheden behoren. Uit de eerste resultaten is gebleken dat het realiseren van woonmogelijkheden in het monumentale gebouw wel erg kostbaar zal zijn en daarmee dan ook weinig bijdraagt aan een gezondere financiële exploitatie van het gehele abdijcomplex.

Ten slotte zijn er de nodige vorderingen gemaakt in een efficiënter gebruik van het voormalige boerderijgebouw waar de abdijwinkel en het proeflokaal zijn gevestigd. Berne Media en Berne Abdijbier hebben elkaar op belangrijke uitgangspunten gevonden en een eerste resultaat is al direct zichtbaar in een grondig opgeknapt proeflokaal met een uitnodigend buitenterras.

De organisatie aangepast
Met al die noodzakelijke veranderingen heeft het kapittel zich ook nadrukkelijk beziggehouden met een toekomstbestendig maken van de abdijorganisatie. Niet alleen in de abdijgemeenschap zelf, maar ook daarbuiten groeit de zorg dat de bestuurs- en organisatielast binnen afzienbare tijd niet meer te dragen is door het kleinere aantal abdijleden. Daarbij speelt vooral ook een belangrijke rol een tekort aan capaciteit en kwaliteit om de steeds complexere vraagstukken op het gebied van gebouwbeheer en onderhoud, personeelsbeleid en vrijwilligersbeleid, financiën, fiscaliteit en interne/externe communicatie aan te pakken. Het kapittel heeft dan ook gepleit voor de oprichting van een ‘beheerorganisatie’, die het convent de ruimte en de rust moet geven zich te richten op haar kerntaken.

Met de besluitvorming van 25 en 26 april is een belangrijke fase afgesloten. De stuurgroep die dit alles heeft voorbereid sluit haar werkzaamheden af en is ontbonden. Henk-Jan Hoefman, Bert Monquil, Greco Idema, Ton Hanegraaf en ikzelf hebben enorm veel tijd en energie gegeven om de klus te klaren. Een nieuwe groep – gericht op de uitwerking van de genomen besluiten – wacht een enorme uitdaging om namens de abdijgemeenschap de weg naar morgen nu te plaveien en verder in te richten en aan te kleden. De ervaring van de afgelopen jaren heeft echter wel geleerd dat allerlei ontwikkelingen roet in het eten kunnen gooien. Daar moet natuurlijk altijd rekening
mee worden gehouden. Laten we hopen dat een optimistische vooruitziende blik kan en zal zegevieren.

Denis Hendrickx o.praem. is abt van de Abdij van Berne

Bent u door het lezen van dit artikel, dat eerder werd geplaatst in BERNE (zomer 2022), geïnteresseerd geraakt in BERNE, vraag dan een abonnement aan bij: secretariaat@abdijvanberne.nl. Of bij het secretariaat van de Abdij van Berne, Abdijstraat 49, 5473 AD in Heeswijk. Losse exemplaren vindt u ook in boek- en abdijwinkel van Berne Media/in de Abdij van Berne in Heeswijk-Dinther/Tilburg/priorij De Essenburgh/Sint-Catharinadal en in de verschillende parochies van de Norbertijnen.