Dubbel bidden – de kracht van psalmen

Wat is je, uw meest favoriete tekst of boek? Misschien een lastige vraag, want wat te kiezen? En als ik het toespits op de Bijbel? Dan valt het mogelijk nog niet mee. Ook die bibliotheek is immers best omvangrijk en veelzijdig. Het kan zelfs een moeilijkere vraag worden. Als je niet vertrouwd bent met de Bijbel of omdat je niet zo veel (meer) kunt met die woorden. De woorden zijn om je oren geslagen, hebben je dwars gezeten of zijn je opgedrongen. Je vindt ze te gedateerd, te moeilijk of niet relevant (meer).

Door: Marianne Merkx | Afbeelding: Pixabay

Voor mij is de vraag lastig, omdat het er aan ligt hoe ik me voel, wat er speelt. Er zijn veel woorden die me geraakt hebben in mijn leven en er komen er – gelukkig – nog steeds bij. Dus als je me vraagt: welke tekst betekent op dit moment veel voor je, kan ik er wat meer mee. Nog liever kies ik niet zelf, maar laat ik de woorden mij kiezen. Surfend op internet of bladerend. Zoals ik ook niet de lezingen voor een viering kies, maar het leesrooster volg. Om tot mijn verwondering steeds opnieuw te merken dat die eeuwenoude teksten me iets te zeggen hebben, hoe weerbarstig en ondoorgrondelijk ook. Woorden die eerst zo ver en vreemd lijken, brengen me dichter bij mezelf.

Zoals die lastige woorden in Psalm 139, de psalm die ik dacht te ‘kennen’. Ik kwam verzen tegen die ik niet herkende. De vertalingen, die ik regelmatig gebruikte, zijn heel mooi, maar bleken niet compleet.

God, breng de zondaars om,
– weg uit mijn ogen, jullie die bloed vergieten –
Ze spreken kwaadaardig van u,
Uw vijanden misbruiken uw naam.
Zou ik niet haten wie u haten, HEER,
niet verachten wie tegen u opstaan?
Ik haat hen, zo fel als ik haten kan,
ze zijn mijn vijand geworden.

Johanna Klink, Adri Lint, Karel Eykman: ze hertaalden prachtig, maar reppen niet over vijanden, ombrengen en haten. En ook als Trijntje Oosterhuis zingt: ‘Ken je mij?’, naar diezelfde psalm, hoor ik deze woorden niet.

Ik schrok van deze woorden in ‘mijn’ psalm. Tot ik besefte: deze verzen horen er wezenlijk bij. Het weglaten maakt de psalm minder echt, minder waar. Minder raak. De complete psalm raakt me, omdat er zoveel dynamiek in zit. Ups en downs, comfort en challenge. ‘Er zijn altijd twee kanten’. Het gebed beschrijft een proces, heen en weer gaan van gevoelens en gedachten. Zoals dat gaat. Geraakt worden heeft ook die twee kanten: ontroerd, bewogen, maar ook boos en geprikkeld. Er klinkt in door hoe ingewikkeld een mens, hoe ingewikkeld ik kan zijn, doen, voelen, denken. Het zijn rake, ware woorden, omdat ze ook het negatieve en moeilijke van gedachten en gevoelens uitdrukken.

Mijn lievelingspsalm was in de loop van de tijd te mooi geworden. Te mooi om waar te zijn. Ik zou zomaar in mijn eigen bijbelbubbel kunnen belanden, genietend van bekende woorden. Maar gelukkig worden me steeds opnieuw mooie, lastige woorden aangereikt. Zodat ik volop te kiezen houd als me gevraagd wordt naar mijn lievelingstekst. In ontmoetingen met patiënten in het ziekenhuis, waar ik als geestelijk verzorger werk, komen regelmatig dierbare woorden naar voren. Zelfs zonder dat de vraag gesteld wordt. We verkennen (levens)vragen die spelen of lastige keuzes, we zoeken taal voor gedachten, gevoelens en beelden. Oude, vertrouwde woorden kunnen dan boven komen, weleens tot verwondering van de patiënt. Het kan een motto zijn in iemands leven, een levensles of woorden gekoppeld aan een herinnering of belangrijk moment. Op die impliciete en soms expliciete vraag: ‘Wat geeft u kracht? Wat of wie heeft u in uw leven geholpen op moeilijke momenten?’ komen in het hele palet van talige krachtbronnen (van gezegdes tot aan dichtverzen en van songteksten tot citaten) ook bijbelteksten naar voren.

Als het een fragment is uit een psalm, verwijst het meestal naar een gezongen versie. En dat verbaast niet. Gezongen woorden kunnen intens raken en diep binnenkomen. Woorden die blijven. En op moeilijke momenten troost bieden, een spiegel voorhouden, een situatie in een ander licht zetten, verbinden.

Psalmen geven al eeuwen steun en kracht, kritisch en troostend. In nieuwe en oude taal; op bekende plekken zoals kloosters én op nieuwe plekken zoals het concertgebouw of virtueel. Ze blijken actueel en verrassend.

Ze stonden ver van me af en kwamen me vreemd over, toen ik ze als jongere zo goed en zo kwaad als het ging, meebad in de lauden en vespers in de Abdij van Berne. Ik voelde wel dat het dierbare gebeden waren, maar struikelde inwendig over de woorden. Dat doe ik nog steeds, in ons vieren in de Dominicaanse Lekengemeenschap, in rituelen of vieringen op mijn werk, op momenten van bezinning en meditatie en ook in Huissen of Heeswijk als ik er weer te gast ben. Het gaat met vallen en opstaan, zo weerbarstig en onbegrijpelijk als ze zijn. Ik heb inmiddels meer favorieten dan Psalm 139. Maar ombrengen en haten? Dat is niet mijn taal. Gelukkig zijn er vele manieren om hetzelfde te zeggen. Woorden die raken:

Onder en boven, je bent om mij heen; ik in je, je
weet van mij alles. Dat je me omringt, nou ja, me
doordringt, alles weet uit hoofde van jij, alla, maar
dat je daar ook nog op uit bent! Geen
plaats van je is er die, wil hij, niet ziet mij, die
niet in zich heeft mij. Ver weg of dichtbij, in
de kraag pak je me; geen kant kan ik op, in
Den Haag niet en nergens – licht is er niets bij.
Niet raak ik me ergens in kwijt en niet
in de tijd: dat ik ook maar van plan ben, waar
en wanneer, je wist het al lang dat ik toen dat en dat; dat
ik knap in elkaar, heb je wel voor gezorgd.

Enfin, gebonden zijn, gekend, in iemand zijn, erg is het, maar niet is nog erger misschien. En altijd, hoe dan ook: ik denk aan je, op de gekste momenten, en nooit niet eens niet. Het moet wel dat ik van je hou, de pest heb aan wie de pest aan je heeft. Ken me dan maar, weet wie ik ben en doe maar.

150 Psalms, het Nederlands Kamerkoor e.a., 2017. Bv. Getijdengemeenschap de Binnenkamer biedt de mogelijkheid om virtueel live mee te bidden via: Bidindebinnenkamer.nl Goed, wij samen, toch Psalm 139 Anton Korteweg in: Parmentier, jaargang 6, 1994/1995, nummer 4, Nieuwe Psalmen, p. 84.

Marianne Merkx is lekendominicaan, theoloog en geestelijk verzorger

Bent u door het lezen van dit artikel, dat eerder werd geplaatst in BERNE (juni 2019), geïnteresseerd geraakt in BERNE, vraag dan een abonnement aan bij: secretariaat@abdijvanberne.nl. Of bij het secretariaat van de Abdij van Berne, Abdijstraat 49, 5473 AD in Heeswijk. 

Losse exemplaren vindt u ook in Berne Boekhandel in de Abdij/Priorij de Schans/ Priorij de Essenburgh/Sint Catharinadal en in de verschillende parochies van de Norbertijnen.