Kennis is macht, maar niet uit een boekje

In 1886 hebben de Norbertijnen van de Abdij van Berne het gymnasium opgericht. Tot op de dag van vandaag – nu onder de naam Bernrode – is de school voor leerlingen het voorportaal van hun rol in de samenleving. Duizenden alumni zijn ‘tot elk goed werk bereid’, zoals de broeders dat zo mooi zeggen. In deze serie spreken we enkele oud-leerlingen over hun levenslijnen en levenslessen. Wat zijn hun betekenisvolle belevenissen in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling?

Door: Henk-Jan Hoefman | Foto’s: Doriekefotografie (portret hieronder) en Naomi Smits

In deel 2 spreken we met Naomi Smits, activistische juf en fan van Maria. Zij maakt zich zorgen om de kwaliteit van het onderwijs en steekt haar mening niet onder stoelen of banken: “Ik weiger te vergaderen over wie de pepernoten voor het sinterklaasfeest gaat inkopen. Laat mij de kinderen rekenen en taal leren, want kennis is macht.” Naomi was onderwijscolumnist voor dagblad Trouw en tekent haar belevenissen binnen en buiten het schoollokaal op voor Juf & Meester magazine. Haar boek Juf Naomi klapt uit de school en haar columnbundel Eh… juf, hoe krijg je eigenlijk kinderen? zijn grote successen.

Je thuis voelen

Na de basisschool in Veghel kon Naomi uit verschillende scholen kiezen, maar bij de eerste stap over de drempel bij Bernrode voelde zij zich meteen thuis. “Het kleinschalige, het persoonlijke contact met de leraren, de geschiedenis van de school en de mysterieuze sfeer die in de oudbouw hing… Dat sprak me heel erg aan. Ik voelde me gezien en was op mijn gemak. Nu ikzelf leerkracht ben van groep 8 roep ik de kinderen op om vanuit hun gevoel voor een middelbare school te kiezen en niet omdat je vriendje of vriendinnetje erheen gaat. Je moet echt een klik hebben, want leren voor het leven lukt alleen als je jezelf kunt zijn.” Als juf houdt Naomi dan ook niet van een steriele klas. Het moet voor de kinderen een tweede thuis zijn. Daar hoort ook een leerkracht bij die zichzelf laat zien. “Lesgeven is een aangelegenheid van het hart. Didactisch kan het allemaal kloppen, maar als je je als mens niet in de strijd werpt dan ontstaat er geen band met de leerlingen. Ik herinner me nog een voorval op Bernrode dat indruk op me maakte. De lerares Latijn vertelde voor de klas in tranen dat haar hond was overleden. Dat ze zo open was voor een groep pubers dwong respect af en het raakte me.”

Meestervertellers

Naomi is leergierig en deelt haar kennis graag met anderen. Als kind speelde ze vaak schooltje en dan vooral om de buurkinderen iets te leren. Hoewel Naomi niet van spelletjes houdt, kun je haar wakker maken voor Triviant of een pubquiz. “Ik weet de meest bizarre dingen. Kennis is macht. Van mijn leraren op de middelbare school heb ik geleerd dat het niet interessant is om kennis uit een boek op te lepelen. Het waren meestervertellers die geen slaaf waren van de methodiek. Onze aardrijkskundeleraar gooide zijn boeken gewoon aan de kant. Dan riep hij enthousiast: ‘Kijk eens naar buiten jongens. Zien jullie die prachtige cumulonimbus? Als een echte vakidioot leerde hij ons dan hoe deze wolken ontstaan. Dat enthousiasme vond ik fantastisch. In de geest van deze oud-leraar heb ik laatst mijn leerlingen uitgelegd hoe tektonische platen werken. Ze hingen aan mijn lippen.”

Knip-en-plakstudie

Het zal niet verbazen dat Naomi na de middelbare school naar de Pabo wilde, maar haar decaan dacht daar anders over. Hij vond dat een knip-en-plakstudie, geschikt voor anderen, maar niet voor Naomi. Na enige keuzestress werd het Theater-, Film- en Televisiewetenschap in Utrecht. “Deze studie raakte mijn expressieve en creatieve kant. Ik hou van de inhoud van een verhaal, maar het moet ook aantrekkelijk worden gebracht, zoals in een theater. Voor ons practicum maakten we een moderne versie van Romeo en Juliet, vermengd met hedendaagse tv-programma’s over de liefde, zoals Op Goed Geluk en soapseries. Tijdens de uitvoering speelde ik wel acht rollen. Mijn hele familie zat in de zaal, terwijl mijn broertjes uit zichzelf niet snel naar het theater zouden gaan. Dat is toch gaaf. Mijn droom is om ooit nog eens directeur van een schouwburg te worden.” 

RTL-avontuur

Haar eigen Romeo ontmoet ze tijdens haar eerste baan als tekstschrijver bij RTL. “Rob was promoproducer en toen ik hem zag staan, was er meteen een klik. Natuurlijk had ik vriendjes gehad, maar nu wist ik eindelijk waar ze het in die soapseries over hadden. Ik dacht wel: ‘Waar heb jij in hemelsnaam je kleren gekocht?!’ Toch voelde ik dat ik verder moest kijken dan zijn stomme shirt, want hij had een bijzondere uitstraling. De levensles: de binnen- én buitenkant telt.” Naomi houdt wel van een uitdaging. Als ze het saai vindt komt ze niet in de benen. Ze trouwt met Rob, maar RTL verlaat ze weer. “Het Gooische matras bestaat echt. Als je niet met de meute meeloopt, val je buiten de groep. Het is semi-expressief; je mag lekker creatief zijn en doen wat je wilt, maar als puntje bij paaltje komt moet het toch zoals John de Mol het wil. Als nuchtere Brabantse wil ik gewaardeerd worden om wie ik ben en was voor deze cultuur niet geknipt.” Om de huur te kunnen betalen heeft Naomi tussenbanen bij de Belastingdienst en een Bruna-boekwinkel. Deze optimistische allemansvriend weet overal iets van te maken.

Bewustwording bij de Belastingdienst

Voor Naomi was de Belastingdienst geen beproeving, maar een bron van betekenisvolle belevenissen. “Ik kreeg huilende mensen aan de lijn waarvan de huur- of zorgtoeslag niet klopte. Dat was niet alleen omdat de Belastingdienst er een puinzooi van maakte, maar ook omdat veel mensen de formulieren niet goed konden lezen en geen snars snapten van het cijferwerk, omdat ze niet kunnen rekenen. Ik schrok me kapot. Het geeft het belang van goed onderwijs maar weer aan. Goed leren schrijven en rekenen is de basis. De bijsluiter van een medicijn moet je goed begrijpen en een huis kopen kun je niet zonder het doorgronden van de cijfers in de hypotheekofferte van de bank.” Dan klapt Naomi uit de school, de titel van haar nieuwe boek. Ze is zeer kritisch over de staat van het onderwijs. “Het onderwijs is kapot en moet weer helemaal worden opgebouwd. Er is een groot kwantitatief en kwalitatief lerarentekort. Hoe moeten we onze kinderen voorbereiden op hun toekomst als de juf zelf spelfouten maakt of de meester niet kan rekenen? Ook heb ik een hekel aan vergaderingen en teamdagen. Geneuzel over wie de pepernoten gaat inkopen voor het sinterklaasfeest laat ik aan me voorbij gaan. Ik word betaald om goed les te geven en niet om een ludieke hangmatten-dag voor de kinderen te organiseren.”

Roeping is een eng woord

Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Belastingdienst en Bruna zijn niet blijvend, maar haar passie voor het onderwijs wel. Ze volgt ondertussen de deeltijd-Pabo en ze vindt het heerlijk om als autodidact zaken zelfstandig uit te vogelen en vanuit haar eigen ervaringen te werken. De decaan van de middelbare school kreeg met terugwerkende kracht toch gelijk. Is het leraarschap haar roeping? “Aristoteles raakt in mijn ogen de kern van goed onderwijs met zijn uitspraak ‘verwondering is het begin van alle wijsheid’. Er is weliswaar niets mooiers dan de verwonderde blik van kinderen, maar ik vind roeping en toewijding enge woorden. Om me heen zie ik leraren helemaal opbranden aan hun heilig vuur. Ik ben meer dan die trotse juf die van haar vak houdt.” Naomi is zeker meer; echtgenoot, dochter, vriendin en moeder van Roos. Het moederschap maakt haar nog strijdlustiger en kritischer. Ze trekt met haar columns en haar boeken ten strijde tegen de afbraak van het onderwijs. “Is er een goede leraar voorhanden als Roos over een jaar naar school gaat of moet ze 101 invalkrachten verslijten? Gelukkig hebben mijn boeken een groot podium gekregen. Steeds meer leraren pikken de uitholling van hun vak niet langer. We claimen onze autonomie terug! Van hogerhand worden voortdurend de meest onzinnige dingen over ons uitgestort. Collega’s en directeuren schrikken van kritische geluiden, maar we moeten het tij keren anders staat er straks niemand meer voor de klas.”

Go with the flow

Naomi is bevlogen. Veel ballen in de lucht te houden is haar sport. Ze is ambitieus, maar gaat niet overal meer achteraan als een jonge hond. Go with the flow is een van haar levensmotto’s geworden. Loslaten heeft ze moeten leren. “Op de basisschool was ik de beste van de klas, maar tussen alle gymnasiasten op Bernrode moest ik opeens flink doorwerken om bij te blijven. Ik zakte zelfs de eerste keer voor het eindexamen. Voor mij als controlefreak was dat een belangrijke ervaring; het hoeft niet altijd perfect te zijn, als je maar je best doet.” Ook haar moederschap is voor Naomi een les in loslaten. “Bij ons kindje zat geen handleiding. Het opgroeien gaat vanzelf, maar zeker niet zoals het in je hoofd zit.” Deze ervaringen brengen haar ook dichterbij de spirituele dimensie van het leven.  

Het mysterie

Naomi houdt van het mysterie. Er is meer tussen hemel en aarde. De nabijheid van de Abdij van Berne vond ze in haar middelbareschooltijd spannend en intrigerend. Het heeft haar mede gevormd. “Onze familie is niet kerkelijk meer, maar wel gelovig en Maria neemt een belangrijke plaats in. Zij belichaamt het heilige, de moeder die haar kind verloren heeft. Zij kent verdriet. Als het tegenzit, dan weet ik dat zij me er doorgeen helpt. Maria is mijn spirituele thuis en reist altijd met me mee.” Naomi is fan, maar heeft geen Mariabeeldje op haar nachtkastje staan. De rozenkrans die ze kreeg bij haar communie bewaart ze wel als een kostbaar kleinood. Ook het delen en doorgeven van het mysterie doet Naomi met overtuiging: “Ik vind het erg fijn om de kinderen in mijn klas de Bijbelverhalen te vertellen. Ze moeten weten dat Kerstmis gaat om de geboorte van Jezus en niet om cadeautjes, een rendier en een kerstman. Onze dochter voeden we niet kerkelijk op, maar we geven haar wel mee dat God er is, dat er íets is. Mijn moeder zat laatst op de rand van het bed van onze dochter en zei: ‘We gaan Maria even bedanken voor deze dag.’ Roos vouwt dan haar handjes, kijkt naar boven en lispelt: ‘Dankjewel Maria.’ Dat vind ik mooi, het ontroert me. Maria is er altijd.”    

Henk-Jan Hoefman is projectleider van de Stuurgroep van de Abdij van Berne.