De abdij van Tongerlo was een belangrijke speler in Brabant op het religieuze, politieke en economische toneel in de periode 1130-1796. Deze enorme continuïteit en de brede terreinen waarop de abdij haar invloed liet gelden, staan borg voor uitgebreide mogelijkheden tot onderzoek. Wegens het grote Noord-Brabantse belang hebben de abdij van Tongerlo en het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) een deel van dit omvangrijke archief (te weten de registers) gedigitaliseerd en toegankelijk gemaakt voor onderzoekers en genealogen.
Het omvangrijke abdijarchief dat berust in de abdij van Tongerlo is ondanks de roerige geschiedenis goed bewaard gebleven. Uit het ‘historisch archief’ dat loopt vanaf de stichting rond 1130 tot aan 1838 zijn nu alle registers gedigitaliseerd, 967 in totaal. Ze bevatten afschriften van vrijwel alle oorkonden en vormen de kern van de langlopende abdijadministratie met registers van onder meerde kloosterbewoners, personeel, weldoeners, erfpachten en -cijnzen, verpachtingen, tienden. Dit alles is beschreven in een inventaris.
Voor zowel professionele als amateuronderzoekers zijn deze registers een historische goudmijn. Hierbij kun je denken aan onderzoek op politiek en religieus terrein, regionale en lokale geschiedenis, heemkunde, veldnamenonderzoek en genealogisch onderzoek. Dit geldt zowel voor onderzoek in België, vooral in de Kempen, als in Nederland, vooral in West-Brabant en de Meierij van ’s-Hertogenbosch.
Geschiedenis abdij van Tongerlo
De norbertijnenabdij van Tongerlo, tegenwoordig gelegen in de Belgische gemeente Westerlo, werd gesticht rond 1130. Dit gebeurde nog tijdens het leven van Sint-Norbertus van Gennep, die in 1120 de orde in Prémontré had gesticht.
In 1124 hadden norbertijnen een klooster in Antwerpen gevormd. Vandaaruit stichtten ze in Tongerlo rond 1130 een nieuw convent. De hertogen van Brabant begunstigden de orde en daarmee ook de nieuwe Abdij van Tongerlo. Het klooster groeide uit tot een van de belangrijkste norbertijnenkloosters in Brabant. Het verwierf vele goederen en rechten. De goederen bestonden vooral uit landerijen, boerderijen, cijnzen, pachten en tienden, voor het merendeel gelegen in het toenmalige hertogdom Brabant. Van de rechten die de abdij verwierf waren de patronaatsrechten (het recht om de nieuwe pastoor voor te dragen) erg belangrijk. De abdij bediende van oudsher vele Brabantse parochies. De abt was lid van de Staten van Brabant en had daarmee ook rechtstreekse politieke invloed.
Inkomstenbron voor Bossche bisschop
Toen in 1559 de oude bisdommen werden vervangen door nieuwe en kleinere, diende de abdij als inkomstenbron voor de bisschop van ’s-Hertogenbosch. De Bossche bisschop was commanditaire abt van Tongerlo. Aan deze onverkwikkelijke situatie kwam een einde in 1590. De abdij moest daarvoor het grootste deel van haar goederen in de Meierij afstaan aan de bisschop. Omdat de abdij in de Zuidelijke, later Oostenrijkse Nederlanden lag, kon zij haar goederen binnen de grenzen van de Republiek behouden. Ze mocht haar parochies – zij het oogluikend – blijven bedienen.
De komst van de Fransen bracht enorme veranderingen voor de abdij. Na hun vertrek in 1814 en het vervolgens uiteenvallen van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1830, konden de resterende abdijleden zich vanaf 1838 weer als convent herenigen. Ze kochten hun oude kloostergebouwen terug en herstelden, zo goed en zo kwaad als het ging, hun kloosterleven in België. Hun voormalige goederen en parochies in Nederland bleven in bezit van de Nederlandse staat.
Archieven belangrijke norbertijnenkloosters nu gedigitaliseerd
Drie andere, welswaar kleinere archieven van norbertijnenkloosters zijn Tongerlo voorgegaan: de archieven van de norbertijnenabdij van Berne, de norbertinessenpriorij Sint-Catharinadal en de norbertijnen priorij/-abdij van Postel. Hun oude archieven zijn volledig digitaal via www.bhic.nl raadpleegbaar. In dit kader passen de gedigitaliseerde registers van het grote Tongerlo, als laatste voor de Noord-Brabantse geschiedenis belangrijke norbertijnenkloosters, uitstekend.
Hier gaat u naar het oude archief van Tongerlo.
Bron en foto: BHIC
