Afgelopen zaterdagmiddag (4 maart 2023) vond er in de Abdij van Berne in Heeswijk-Dinther een bijzondere middag plaats: een bijeenkomst waarin stil werd gestaan bij zowel de afsluiting van de Bernekring als de officiële presentatie van de Stichting Vrienden van de Abdij van Berne. Abt Denis Hendrickx verzorgde deze middag een bijdrage over de toekomst van de Abdij van Berne. Hieronder vindt u de tekst van deze lezing. Reacties zijn welkom via onderstaand reactieformulier.
Door: abt Denis Hendrickx
Toen de abdijgemeenschap zich enkele jaren geleden opmaakte om in 2021 het negende eeuwfeest te vieren van de orde, werd al snel duidelijk dat het niet de bedoeling was om enkel en alleen maar nadruk te leggen op wat er in die 900 jaar allemaal gebeurd was. De nadruk zou vooral moeten liggen op een voorzichtig vooruit kijken, de toekomst tegemoet treden en die toekomst ook bij je binnenlaten. De toekomst ligt niet vast, laat staan dat de weg ernaartoe duidelijk is aangegeven. Daarin schuilt de uitdaging om die toekomst met open vizier tegemoet te treden. Het behoort tot het wezen van het leven, zeker ook van religieus leven, dat niet alles van te voren afgepaald kan zijn. Met geloof en met elkaar willen we immers bouwen aan de toekomst, want die is toch bij uitstek onze gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Het vraagt een groot godsvertrouwen en de werking van de Geest, maar ook inzet van vereende krachten, al naar gelang ieders mogelijkheden en beperkheden. Tegelijkertijd was echter ook en vooral de noodzaak aanwezig om binnen afzienbare tijd stringente maatregelen te nemen omtrent beheer en exploitatie van het abdijcomplex omdat de financiële positie – zeker met het oog op de nabije en verdere toekomst – geen verder uitstel duldde. Het spanningsveld is dan ook tot op de dag van vandaag voelbaar aanwezig: de inhoud en de harde dagelijkse realiteit.
Kernwaarden
Vorig jaar heeft de abdijgemeenschap zich nadrukkelijk de vraag gesteld wat Berne in de toekomst voor betekenis kan hebben. In een brede gedachtewisseling is die vraag besproken en bediscussieerd. Duidelijk werd dat een rijk verleden naast aandacht en waardering ook vraagt om revitalisering. Wat is de functie en meerwaarde in deze huidige tijd en waar en hoe kan een en ander in deze huidige tijd ook daadwerkelijk gestalte krijgen? Het gaat erom een levende gemeenschap te zijn en dat uit te dragen. Dat krijgt vorm als Norbertijns geestelijk en materieel erfgoed. Een erfgoed overigens nadrukkelijk dat niet besloten is tot een afgesloten verleden, maar vernieuwd vorm krijgt, nu en voor de toekomst. Zo’n ideaal gestalte geven vormt een hele uitdaging gegeven bestaande mogelijkheden en tegelijkertijd beperkingen in personeel, materieel en financieel opzicht.
Op verschillende momenten heeft de abdijgemeenschap met elkaar geformuleerd dat “God zoeken, gastvrijheid, gemeenschap, het behoud en uitdragen van cultuurdragers, missie en zending” als kernwaarden beschouwd zouden dienen te worden. Deze waarden zouden in de kerntaken tot uitdrukking dienen te komen. De gedeelde boodschap en de inhoud die deze kernelementen onderling verbindt en schraagt, zijn uiteindelijk als volgt in woorden omgezet: “Berne wil bij voortduring een bron van betekenis zijn en blijven voor mensen, groepen en organisaties. Hen bieden we graag een plek van bezinning waar men rust en richting vindt. Om een inspiratiebron voor anderen te kunnen zijn, moeten we elkaar en onze eigen bron voeden en verrijken in de geest van het evangelie van Christus, onze regelvader Augustinus en onze stichter Norbertus”.
Nieuwe vormen
Het norbertijnse kloosterleven heeft vele facetten en het meest eigene laat zich het beste vertalen in de termen communio en vita mixta. Het gaat hierbij om de verstrengeling van het op God gerichte leven als inspiratiebron en het van daaruit geïnspireerd tegemoet treden van de samenleving. Een levensvorm derhalve waarbij God de inspirator is in de ontmoeting met de wereld. We zijn altijd op zoek naar een vruchtbare mix tussen het leven en werken binnen onze leefgemeenschap en de gerichtheid naar buiten om met woord en daad anderen bij te staan. De eeuwenoude leus is niet voor niets ‘Berna ut Lucerna’: opdat Berne het licht moge verspreiden.
Ruim vijf jaar geleden is het proces van herbronning, herbezinning en heroriëntatie gestart, ingegeven door de wens om van betekenis te blijven, ondanks de krimpende religieuze gemeenschap. Corona heeft een eerste plan onhaalbaar gemaakt en zorgde ervoor dat een en ander nadrukkelijk moest worden heroverwogen en moest worden bijgesteld. De toekomst gaat ons echter aan het hart en we willen vanuit onze norbertijner spiritualiteit blijven bijdragen aan de grotere gemeenschap. De opgave is om nieuwe vormen te vinden die aansluiten bij de noden en vraagstukken van deze tijd. Hoe kunnen we op de eeuwenoude stam van de norbertijner traditie nieuwe loten enten die toekomstbestendig zijn? Wij putten hoop en inspiratie uit de bron van ons geloof. Het zoeken naar een zinvol perspectief moet met realiteitszin gepaard gaan. De omstandigheden zijn immers uitdagend. Het realiseren van onze inhoudelijke missie kan niet zonder een toekomstbestendig financierings- en organisatiemodel. De huidige leden van de gemeenschap kunnen de noodzakelijke stappen niet meer alleen dragen en uitdragen. Een professionele uitvoeringsorganisatie is nodig. Tegelijkertijd is het noodzaak om de financiële positie sterk te verbeteren om te zorgen dat de Abdij van Berne vorm kan blijven geven aan hedendaags religieus leven, voortbouwend op het materiële en immateriële erfgoed van de abdij.
Als abdijgemeenschap proberen wij in navolging van de vele medebroeders die ons voorgingen het beste te geven: in het pastoraat, in ons gastenwerk, in speciale projecten. Nu wijzelf vaak hulp nodig hebben zijn wij dankbaar voor de steun die ons te beurt valt. Zonder ondersteuning in allerlei vorm lukt het niet om de weg naar de toekomst te bewandelen. Daarom ook zijn we blij met alle vrijwilligers in de brede zin van het woord die de kleine abdijgemeenschap omringen. En wij onderkennen dat het niet altijd eenvoudig is om verantwoordelijkheden uit handen te geven, om al die helpende handen ook serieus te nemen en hun meedenken en keuzes serieus te overwegen en het voordeel van de twijfel te geven.
We realiseren ons dat het geen eenvoudige opdracht is om daadwerkelijk inhoud te geven aan wat we hebben geformuleerd om “bron van betekenis te zijn”. Het vraagt om een voortdurende herbezinning op de verschillende gebieden van dagelijks samenleven en werken. We ontkomen er niet aan stil te staan en aandacht te besteden aan de inhoud van onze taakopdracht, onze wijze van opereren die daarbij hoort, de bestemming en het gebruik van de ruimtelijke accommodatie en de bij dit geheel behorende financiën en financiële structuur. Het gaat dan om een herbezinning die verder moet leiden tot een nadere invulling en prioritering van kernactiviteiten die in de toekomst inhoud en vorm dient te krijgen.
Als religieuze gemeenschap voor de toekomst zulten we ook open moeten staan voor vormen van verbreding. Je enkel richten op een gemeenschap van celibatair levende mannen gedurende een heel mensenleven kan en moet weliswaar blijven bestaan, maar is wet een haast doodlopende weg. De ontwikkelingen van het religieuze leven laten dat over de gehele breedte zien. De roeping en opdracht om op een bijzondere wijze te getuigen van een leven overeenkomstig het evangelie, gericht op gemeenschap tussen God en mensen en tussen mensen onderling zou in veelvormigheid naast en met elkaar ontwikkeld kunnen worden. Waarom zou ook en vooral hier niet een voortdurende opgave kunnen liggen om met onze bagage de verhalen van Jezus van Nazareth, de inspiratie van Augustinus en van Norbertus en van de traditie van de kerk een levende bron te laten zijn voor vrouwen en mannen die met elkaar gezamenlijk verantwoordelijk willen en kunnen zijn en zo nadrukkelijk voor velen een bron van betekenis?
Abdijdialoog
Een voorbeeld om met en door verbondenen traditie op te pakken en voor vandaag te vertalen naar morgen vormt zeker ook het gedachtegoed van pater Gerlacus van den Elsen. Hij staat bekend om zijn coöperatieve gedachtegoed. Hij stimuleerde onderlinge samenwerking voorbij de eigen belangen. Zijn motto richting de boeren was: ‘Wie een beter leven wil, moet zich organiseren’. Vanuit zijn verbeeldingskracht en daadkracht wist hij sociale processen niet alleen richting te geven, maar ook te versnellen. Er is in deze tijd rond bijvoorbeeld de stikstofdiscussie alle reden om het gedachtegoed van Van der Elsen nieuw leven in te blazen, want er liggen voldoende uitdagingen. Het is van belang om in het heersende klimaat van polarisatie naar overstijgende belangen te zoeken in plaats van de verschillen te benadrukken. Het stimuleren van communio, gemeenschapszin, zit in ons spirituele DNA. Het is dan ook een mooi voornemen om een ondersteuningsprogramma voor jonge Brabantse boeren te ontwikkelen. Zij hebben het op dit moment immers erg lastig. En het voelt goed dat de organisaties Socires, ZLTO, HAS, Waarde van het Land en de Provincie Noord-Brabant elkaar gevonden hebben om binnen de abdij een abdijdialoog op te zetten rond het centrale thema van de mens achter de boer en tuinder. Op onpartijdig terrein wordt vanuit de traditie de actualiteit bespreekbaar gemaakt met Berne als gastheer. Op zondag 19 maart wordt de aftrap gegeven.
Denis Hendrickx o.praem. is abt van de Abdij van Berne
